Ο Μπουτάρης το κάπνισμα και ο νόμος

Διαβάζω επικρίσεις για την αναφορά του δήμαρχου Θεσσαλονίκης Μπουτάρη, ότι ο δήμος κάνει τα "στραβά μάτια" στον νόμο για το κάπνισμα, για να μην δημιουργήσει προβλήματα στην οικονομική δραστηριότητα των "μαγαζιών". Έχω σοβαρές αντιρρήσεις, όχι για τις δηλώσεις Μπουτάρη αλλά για τις επικρίσεις.

Η κοινωνική συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα της κουλτούρας, όχι της έννομης τάξης. Όπως αναφέρεται στην Wikipedia o όρος "κουλτούρα" έχει πάμπολλα αλληλοσυνδεόμενα νοήματα, σε βαθμό που έχουν μετρηθεί 164 διαφορετικά. Για τον σκοπό αυτού του κειμένου χρησιμοποιώ τον όρο με την έννοια που αναφέρεται στον ίδιο παραπάνω σύνδεσμο: "The set of shared attitudes, values, goals, and practices that characterizes an institution, organization, or group". Σε δική μου μετάφραση, "κουλτούρα είναι το σύνολο των κοινών στάσεων, αξιών, στόχων και πρακτικών που χαρακτηρίζει έναν θεσμό, έναν οργανισμό ή μια ομάδα". Και θα προσέθετα, "...ή μια κοινωνία". Στην συγκεκριμένη περίπτωση αναφέρομαι στην Ελληνική.

Η έννομη τάξη είναι, ανάλογα με την κοινωνική ομάδα αναφοράς, περισσότερο ή λιγότερο σημαντική συνιστώσα της κουλτούρας, αλλά και με διαφορετικό νόημα. Άλλο ρόλο έχει η έννομη τάξη στην Γερμανία, άλλο στην Αίγυπτο. Άλλο σε έναν σύνδεσμο βιομηχάνων, άλλο σε μια οικογένεια της Μαφίας.

Στην Ελληνική κουλτούρα οι νόμοι είναι χαρτιά που γράφουν πράγματα, και επηρεάζουν αυτό που συμβαίνει, μερικώς μόνο και ατελώς. Συνιστούν αδύναμη ... συνιστώσα της κουλτούρας μας! Μάλιστα, ως αδύναμη συνιστώσα, θα μπορούσα να επιχειρηματολογήσω ότι δεν υπηρετούν την έννομη τάξη παρά παρεμπιπτόντως. Αντίθετα η πολυνομία, η αντιφατικότητα των νόμων, το ότι συχνά είναι οφθαλμοφανώς άδικοι, τα παραθυράκια και οι φωτογραφικές διατάξεις, η αδιαφάνεια τόσο του περιεχομένου όσο και της διαδικασίας ψήφισής τους, η μη εφαρμοσιμότητά τους, οι έντονες δυσλειτουργίες και η διαφθορά της Δικαιοσύνης, και κυρίως βέβαια ο χαλαρός τρόπος που αστυνομεύονται και επιβάλλονται, τους καθιστούν εργαλείο προώθησης, όχι της έννομης τάξης, αλλά του γενικότερου κατακερματισμού της κοινωνίας, των ειδικών συμφερόντων και της οικογενειοκρατίας που συνιστούν τον πυρήνα της κουλτούρας της Ελληνικής κοινωνίας.

Το να είναι αδύνατο, για παράδειγμα, να είσαι συνεπής φορολογούμενος ως επιχειρηματίας, καθιστά τον "Κώδικα βιβλίων και στοιχείων" εργαλείο, όχι της έννομης τάξης, αλλά της διαφθοράς.

Μην παρεξηγηθώ! Ούτε συμφωνώ που είναι έτσι, ούτε μου αρέσει που είναι έτσι! Επιπλέον όμως, ούτε το ότι δεν συμφωνώ και δεν μου αρέσει αλλάζει το γεγονός ότι, προς το παρόν τουλάχιστον, είναι έτσι. Να αλλάξει. Βεβαίως να αλλάξει. Δυσκολότερα όμως θα αλλάξει όσο παρεμβάλλεται ο ιδεαλισμός της έννομης τάξης σε μια κοινωνία που δεν την έχει πετύχει ακόμα, παρά αν αναγνωριστεί ο νόμος γι' αυτό που προς το παρόν είναι. Δεν μεταβάλλεται η κουλτούρα μιας κοινωνίας πατώντας σε σημείο που η κουλτούρα δεν υποστηρίζει. Χρειάζεται να πατήσουμε στα σημεία που υποστηρίζονται από την κουλτούρα τώρα, για να εντάξουμε και την έννομη τάξη στην κουλτούρα.

Ο Μπουτάρης, στον ρόλο του ως δημάρχου, δεν είναι ούτε φιλόσοφος, ούτε νομικός, ούτε αστυνομικός ούτε δικαστής. Είναι πολιτικός! Πολιτική είναι να θεωρώ δεδομένη την πραγματικότητα και να βρίσκω συγκεκριμένα εφαρμόσιμα βήματα που θα την βελτιώσουν με την μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα. Το να επιμένω να θεωρώ τους νόμους κάτι που δεν είναι, για παράδειγμα η βάση της κοινωνικής συμπεριφοράς, δεν συνιστά πολιτική, συνιστά ιδεαλισμό. Ο ιδεαλισμός δεν βοηθάει την πολιτική την εμποδίζει. Αν είχε αμφισβητήσει τον νόμο ευθέως θα ήμουν εναντίον του. Δεν έκανε κάτι τέτοιο. Το "έγκλημά" του είναι που παραδέχθηκε αυτό που συμβαίνει ευρύτατα στην Ελλάδα, και γι' αυτόν και για πάμπολλους νόμους, δηλαδή ότι η εφαρμογή τους είναι πολύ ελαστική.

Το κάπνισμα στην Ελλάδα είναι μια αρνητική πραγματικότητα εδώ και δεκαετίες, στοιχείο κι αυτό από τα ενδεικτικά μιας κουλτούρας έλλειψης σεβασμού όχι μόνο σε βασικά αγαθά της ζωής όπως η υγεία, αλλά και της γενικής έλλειψης σεβασμού στον άγνωστο διπλανό, συχνά δε ακόμα και στον γνωστό, στον συνάδελφο, στον φίλο, στον συγγενή, στον αγαπημένο. Όχι μόνο λόγω της επιβολής του παθητικού καπνίσματος αλλά και λόγω των αμέτρητων αποτσίγαρων στους δρόμους, στα πεζοδρόμια, στις παραλίες και στις εξοχές. Βεβαίως και δεν συμφωνώ μ' αυτή την απαράδεκτη κατάσταση. Βεβαίως και θέλω να αλλάξει κι αυτό όπως και πολλά άλλα παρόμοια ή και χειρότερα! Ως πολιτικός όμως δεν μπορεί κάποιος να έχει όλα τα μέτωπα ανοιχτά κάθε στιγμή. Χρειάζεται να κάνει τα βήματα εκείνα που μεγιστοποιούν το πολιτικό του κεφάλαιο και την αποτελεσματικότητά του, δεδομένων των περιορισμένων πόρων και χρόνου που διαθέτει.

Αυτό επομένως που χρειάζεται να αναρωτηθούμε σχετικά είναι το εξής: Αν ο στόχος είναι να αυξήσουμε την ισχύ της έννομης τάξης στην Ελληνική κουλτούρα, αν θέλουμε να την μετασχηματίσουμε σε κράτος δικαίου, από τον νόμο για το κάπνισμα θα αρχίζαμε; Θα αρχίζαμε καταδικάζοντας την ειλικρίνεια και τον πραγματισμό του Μπουτάρη; Είναι αυτό το βέλτιστο που έχουμε να κάνουμε σχετικά;